Τα Μοναστήρια ως καταφύγιο των ατόμων με αναπηρία και η συμβολή της Ιεράς Μονής των Αγίων Αναργύρων Ερμιόνης
Κατά τους πρώτους χρόνους της ανεξαρτησίας του Ελληνικού Κράτους η προσφορά των ιερών μονών της Χώρας ήταν σημαντική σε πολλούς τομείς ανάπτυξης του κράτους. Ιδιαίτερα στους τομείς της υγείας, της πρόνοιας, των κοινωφελών έργων, της φτώχειας και της αντιμετώπισης των ανθρώπων με αναπηρίες, σωματικές πνευματικές, συναισθηματικές αλλά και των άλλων προβλημάτων υγείας, εξαιτίας μάλιστα των διαφόρων πανδημιών, με ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Είναι γνωστό, πως τα πρόσωπα εκείνα που η παρουσία τους δημιουργούσε διάφορα προβλήματα στην οικογένεια και στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο κρίνονταν ανεπιθύμητα και απομακρύνονταν με επιλογή μάλιστα της οικογένειας. Η πιο συνηθισμένη κατάληξη ήταν ο εγκλεισμός τους σε μοναστήρια και αργότερα σε ιδρύματα που ήσαν ειδικά διαμορφωμένα, ώστε να δέχονται διάφορες «θεραπευτικές» υπηρεσίες, ανάλογα με το είδος και τον βαθμό της αναπηρίας για μεγαλύτερο ή μικρότερο χρονικό διάστημα και με όχι ιδιαίτερα φιλάδελφα συναισθήματα.
Ας παρακολουθήσουμε ένα τέτοιο περιστατικό, όπως περιγράφεται σε έγγραφα εκείνης της εποχής. Μας το έθεσε υπόψη ο αγαπητός φίλος Κώστας Κουλαλόγλου, Πρόεδρος της Ένωσης Σπετσιωτών.
Το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, πάνω από το γαλήνιο κόλπο της Ερμιόνης – Ντιάνα Αντωνακάτου.
Ο Δήμαρχος, λοιπόν, των Σπετσών Νικόλαος Γκίνης με την υπ’ αρ. 654/3 Αυγούστου 1853 αναφορά του γνωστοποιεί στον Έπαρχο Σπετσών και Ερμιονίδος ότι: Στις Σπέτσες υπάρχουν δύο φρενοβλαβείς[1] δημότες ο Α.Α.Ζ. και Δ.Τ.Κ., που εδώ και πολλά χρόνια περιφέρονται στην πόλη «απεριόριστοι», γιατί δεν υπάρχει κατάλληλη δομή να τους δεχθεί. Οι δε συγγενείς τους, όντας άποροι, αδυνατούν να αναλάβουν οποιαδήποτε ευθύνη. Τα άτομα αυτά είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, έχουν δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στην κοινωνία των Σπετσών και σκορπούν τον φόβο σε όλους τους κατοίκους.
Στη συνέχεια παρακαλεί τον Έπαρχο να ενδιαφερθεί, ώστε οι δύο αυτοί φρενοβλαβείς «περιοριστούν» στη Μονή του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα, που είναι «το καταλληλότερον σωφρονιστικό καταγώγιον!», ενώ αναλαμβάνει την υποχρέωση να πληρώνει ο Δήμος τα έξοδα της διαμονής τους.
Ο Έπαρχος Σπετσών – Ερμιονίδας Γλαράκης με την υπ’ αρ. 1921/5 Αυγούστου 1853 αναφορά του ενημερώνει τον Νομάρχη Αργολίδας για την επικίνδυνη παρουσία των δύο «φρενοβλαβών» στην τοπική κοινωνία και την απομάκρυνσή τους απ’ αυτή, υποδεικνύοντας ως τον καταλληλότερο χώρο την Μονή του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα.
Επί πλέον συνυποβάλλει την από 17 Αυγούστου 1853 γνωμάτευση του τοπικού γιατρού Νικολάου Φυντανάκη, ο οποίος επιβεβαιώνει τα παραπάνω και συνηγορεί για την απομάκρυνσή τους.
Ο Νομάρχης Αργολιδο-Κορινθίας με την υπ’ αριθμ. 6961/13 Αυγούστου 1853 αναφορά του προς το Υπουργείο Εσωτερικών ενημερώνει τον Υπουργό για όσα έχουν προηγηθεί. Εκείνος στέλνει την αναφορά προς τον Υπουργό επί των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και τον παρακαλεί, με το από 17 Αυγούστου 1853 σημείωμά του, να διατάξει τα δέοντα.
Μετά την ανταλλαγή των σχετικών εγγράφων μεταξύ των Υπουργείων Εσωτερικών και Εκκλησιαστικών για τη διαμονή των δύο «φρενοβλαβών», ο Υπουργός επί των Εκκλησιαστικών με το υπ’ αριθμ. 4577/2 Σεπτεμβρίου 1853 έγγραφό του προς τον Νομάρχη Αργολιδο-Κορινθίας τον ενημερώνει ότι:
Στη Μονή του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα είναι αδύνατη η μεταφορά και η διαμονή των δύο «φρενοβλαβών» από τις Σπέτσες, γιατί ήδη η Μονή έχει δεχθεί πριν από λίγο καιρό τον πάσχοντα Κ.Τ. από την ίδια επαρχία.
Τον πληροφορεί, επίσης, ότι κάθε Μονή μπορεί να δεχθεί μόνο ένα «φρενοβλαβή» λόγω της μεγάλης φροντίδας που εκείνα τα περιστατικά χρειάζονται.
Γι’ αυτό «συνεννοηθήκαμε» με τον Υπουργό Εσωτερικών και καταλήξαμε ότι ο ένας από τους δύο ασθενείς να μεταφερθεί στην Ερμιονίδα και να παραμείνει στη Μονή της Κοιλάδας (Ζωοδόχος Πηγή) και ο άλλος στην Παλαιά Επίδαυρο στη Μονή της Αγνούντας (Κοίμηση της Θεοτόκου) οι οποίοι δεν απέχουν πολύ από το Δήμο τους. Στους ηγουμένους και το Συμβούλιο των δύο Μονών να «παραγγείλετε» να δεχθούν τις δύο αυτές περιπτώσεις ασθενών.
Επίσης, να συνεννοηθείτε με τη Δημοτική Αρχή των Σπετσών να πληρώνει, τακτικά, κάθε μήνα τις υποχρεώσεις της για τη διατροφή και την όποια άλλη φροντίδα των ασθενών στις Μονές.
Ο πρώτος νόμος για την αντιμετώπιση των «φρενοβλαβών» ψηφίστηκε στην Ελλάδα το 1862 και προέβλεπε την ίδρυση κρατικών φρενοκομείων με διευθυντή γιατρό. Με τον τρόπο αυτό θα εξασφαλιζόταν η ασφάλεια των πολιτών ενώ ταυτόχρονα θα δινόταν η απαραίτητη βοήθεια στους πάσχοντες (ιατρική περίθαλψη, διαμονή, σίτιση κ.λπ.).
Η εφαρμογή του νόμου του 1862 λόγω των υψηλών οικονομικών απαιτήσεων δεν προχώρησε και έτσι τα Μοναστήρια παρέμειναν το καταφύγιο εκείνων των ανθρώπων. Και όταν ακόμη εντάχθηκαν στο σύστημα υγείας τα νοσοκομεία – «φρενοκομεία» της Κέρκυρας και της Κεφαλονιάς και αργότερα το Δρομοκαΐτειο, η συμβολή των Μοναστηριών στον τομέα αυτό εξακολουθούσε να είναι θετική και απαραίτητη.
Το καλοκαίρι του 2019 επισκεφθήκαμε το Μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων Ερμιόνης και ζητήσαμε από την ηγουμένη Καλλίνικη να μελετήσουμε το αρχείο της Μονής, που ως γνωστό με μεγάλο ενδιαφέρον και επιμέλεια έχει ταξινομήσει σε είκοσι έξι (26) φακέλους ο αείμνηστος Πρόεδρος του Ερμιονικού Συνδέσμου Απόστολος Γκάτσος. Στην έρευνά μας αυτή, που είχε ως στόχο τον εντοπισμό εγγράφων με αναφορές στη φιλοξενία «φρενοβλαβών» στη Μονή, σταθήκαμε ιδιαίτερα «τυχεροί».
Έτσι από το 1864 έως το 1879 εντοπίσαμε τα παρακάτω εννέα (9) έγγραφα τα οποία αφορούσαν τη φιλοξενία στη Μονή των Αγίων Αναργύρων ατόμων με αναπηρίες (φρενοβλαβείς) για διαμονή και περίθαλψη καθώς και πολλά άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία που συνδέονται με τα προβλήματα των αναπήρων.
Έγγραφο 1ο/30 Δεκεμβρίου 1864
Έγγραφο 2ο/31 Δεκεμβρίου 1864
Το ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής απαντά στον Έπαρχο Σπετσών και Ερμιονίδος ότι δεν μπορεί να περιθάλψει τους δύο «φρενοβλαβείς», γιατί το μοναστήρι δεν διαθέτει ειδικούς χώρους και δωμάτια αλλά ούτε και κατάλληλους μοναχούς για τέτοιου είδους υπηρεσίες. Για τους λόγους αυτούς, απαντούν ότι δεν δύνανται να εκτελέσουν την εντολή του Υπουργείου των Εσωτερικών. Τα έγγραφα υπογράφει ο ηγούμενος της Μονής Δωρόθεος Δακουτρές (Φακ. 1, Νο 79).
Έγγραφο 3ο 6177/27 Νοεμβρίου 1866
Έγγραφο 4ο 2255/9 Δεκεμβρίου 1866
Με το αριθμ. 6177/27 Νοεμβρίου 1866 έγγραφο προς τους Επάρχους του Νομού ο Νομάρχης Αργολιδο-Κορινθίας ζητεί να υποβάλλουν πίνακα στον οποίο να αναγράφεται ο αριθμός των «φρενοβλαβών» που διαμένουν σε κάθε Μονή. Με το 2255/9 Δεκεμβρίου 1866 έγγραφο ο Έπαρχος Σπετσών και Ερμιονίδος ζητεί από το ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής να υποβάλει τον σχετικό πίνακα των «φρενοβλαβών» που περιθάλπονται εκεί. Φαίνεται ότι το ηγουμενοσυμβούλιο είχε καθυστερήσει την υποβολή του πίνακα (Φακ. 1, Νο 32 και 33).
Έγγραφο 5ο/α(1) Μαρτίου 1872
Στο έγγραφο αναφέρεται η περίθαλψη των «φρενοβλαβών» στη Μονή Αγίων Αναργύρων.
Έγγραφο 6ο 1257/9 Μαΐου 1877
Έγγραφο 7ο 1330/18 Μαΐου 1877
Ο Έπαρχος Σπετσών και Ερμιονίδος κοινοποιεί στο ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής σχετικό έγγραφο του Υπουργείου των Εσωτερικών. Σύμφωνα με αυτό στις Ι. Μονές του Προφήτη Ηλία, της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγίου Αδριανού Ύδρας καθώς και των Αγίων Αναργύρων Ερμιόνης χορηγείται από το Υπουργείο το ποσό των 15 δραχμών μηνιαίως για τη συντήρηση των «φρενοβλαβών» που διαμένουν στις ανωτέρω Μονές. Επίσης, «διατάζει» τις Μονές κάθε άλλο έξοδο για την περίθαλψη των ασθενών να διατίθεται από την ίδια τη Μονή «διότι όσο γλίσχρα αν υποτεθώσι ότι είναι δεν είναι ποτέ δυνατόν να παραδεχθώμεν ότι δεν επαρκούν εις την διατήρησιν ενός δυστυχούς όντος!» (Φακ. 2, Νο 134).
Έγγραφο 8ο 804/5 Ιουνίου 1879
Πρόκειται για έγγραφο, μάλλον, του Δημάρχου Σπετσών ή του Δημοτικού Παρέδρου Γιάννουζα προς τον Έπαρχο, για να δώσει εντολή στον ηγούμενο της Μονής Δωρόθεο Δακουντρέ, να φιλοξενήσει προσωρινά στη Μονή τον «φρενοβλαβή» Κ.Μ., έως ότου το Υπουργείο Εσωτερικών κανονίσει το «φρενοκομείο», που θα πάει «προς θεραπείαν». Στο έγγραφο σημειώνεται και η απόφαση του Επάρχου (1525) που κοινοποιείται στο ηγουμενοσυμβούλιο (Φακ. 3, Νο 30).
Έγγραφο 9ο 145/12 Ιουνίου 1879
Το ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής απαντώντας στον Έπαρχο Σπετσών τον ενημερώνει ότι γνωρίζουν πολύ καλά τον σκοπό των Ι. Μονών αλλά αγνοούν ότι αυτές δεν μπορούν να χρησιμεύσουν ως «Παραρτήματα του φρενοκομείου Κερκύρας», καθότι ούτε Συνοδική απόφαση ούτε Υπουργικός Νόμος σχετικός υπάρχει. Ο συγκεκριμένος ασθενής Κ.Μ., για τον οποίο ενδιαφέρεται ο Πάρεδρος των Σπετσών, φιλοξενήθηκε στη Μονή για πενήντα (50) ημέρες και η διαμονή ήταν «αφόρητος». Στη συνέχεια έφυγε μόνος του και πλέον «επ’ ουδενί λόγω είναι δεκτός».
Επίσης τον ενημερώνουν ότι για κάθε τέτοια περίπτωση τη σχετική αλληλογραφία «την καθυποβάλλομεν υπό την εξέτασιν και την εκτίμησιν του Σεβαστού Υπουργείου των Εκκλησιαστικών, διότι παρατηρούμεν λοξοδρομικήν ενέργειαν». Το έγγραφο υπογράφει ο ηγούμενος της Μονής Δωρόθεος Δακουτρές και ο Σύμβουλος Γρηγόριος Δακουτρές (Φακ. 3, Νο 31).
Στο βιβλίο «Το προσκύνημα της Ερμιονίδος, σελ. 84» των Α. Θ. Γκάτσου, Γ. Α. Προκοπίου, Ι. Π. Γκερέκου αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα παρακάτω έγγραφα με τα οποία ζητήθηκε η συνδρομή της Μονής για κοινωφελείς σκοπούς που έχουν άμεση σχέση με θέματα υγείας.
- Για το Άσυλο Ανιάτων 1895.
- Την ενίσχυση του «Πανελληνίου Συνδέσμου κατά της φυματιώσεως» προς ανέγερσιν φθισιατρείου υπό την επίκληση «Παναγία η Γιάτρισσα», εν Ταϋγέτω, Ιούλιος 1905.
- Τη μετατροπή του νοσοκομείου Ναυπλίου εις νοσοκομείο όλου του Νομού 1895.
- Την ίδρυση του «Παρθεναγωγείου κωφαλάλων» στην Αθήνα από τον Δανιήλ Σουρμελή 1896.
Ωστόσο, κλείνοντας επισημαίνουμε, πως για τους Ερμιονίτες αλλά και όλους τους κατοίκους της Επαρχίας Ερμιονίδας οι Άγιοι Ανάργυροι είναι οι άγρυπνοι και θαυματουργοί προστάτες μας. Η βοήθειά τους μέσα στους αιώνες «ατελεύτητος», απλόχερη και άμεση κυρίως στα παιδιά, όταν αναπάντεχοι κίνδυνοι και επικίνδυνα νοσήματα κάθε είδους τα απειλούν.[2]
Ευχαριστούμε θερμά την ηγουμένη της Μονής γερόντισσα Καλλινίκη και τη μοναχή Θέκλα που παρά το βάρος των υποχρεώσεών τους μας επέτρεψαν να μελετήσουμε τα αρχεία της Μονής. Ευχαριστούμε, επίσης, τις κυρίες Ελένη Τράκη και Θέλξη Ζερβού που βοήθησαν στην έρευνά μας.
Υποσημειώσεις
[1] Να σημειώσουμε πως ο όρος «φρενοβλαβής», με τον οποίο δηλωνόταν τότε η διαταραχή της πνευματικής και ψυχικής λειτουργίας σήμερα δεν χρησιμοποιείται.
[2] Πριν από την Επανάσταση του 21 και κατά τη διάρκεια του 7/ετούς αγώνα τα Μοναστήρια ήσαν τα ασφαλή καταφύγια πολλών αγωνιστών που καταδίωκαν οι Τούρκοι. Σ’ αυτά όμως κατέφευγαν και ορισμένοι που αντιμετώπιζαν προβλήματα υγείας για να αναρρώσουν στο ήσυχο περιβάλλον τους. Έτσι στη Μονή των Αγίων Αναργύρων κατέφυγε ο Ιωσήφ Ανδρούσης διωκόμενος από τον Ιμπραήμ και αργότερα ο Νικηταράς, για να ανακτήσει τις δυνάμεις του από την πλευρίτιδα που τον ταλαιπωρούσε, προτού αναλάβει τα καθήκοντα του φρουράρχου που του εμπιστεύθηκε η Εθνοσυνέλευση Ερμιόνης.
Γιάννης Μ. Σπετσιώτης – Τζένη Δ. Ντεστάκου
Συμβολή στη Νεότερη Ιστορία της Ερμιονίδας (1828 – 1899). Κείμενα – Μελέτες |Γιάννης Μ. Σπετσιώτης – Τζένη Δ. Ντεστάκου, Αθήνα, 2022.
Σχετικά θέματα: