Η Ναυπλιακή Επανάσταση του 1862 – Η στάση της επαρχίας Σπετσών και Ερμιονίδας και η εμπλοκή του καπετάν Σταμάτη Μήτσα

Η Ναυπλιακή Επανάσταση του 1862 – Η στάση της επαρχίας Σπετσών και Ερμιονίδας και η εμπλοκή του καπετάν Σταμάτη Μήτσα

Η άρνηση του βασιλιά Όθωνα να δεχθεί τα πρόσωπα που πρότεινε και τους όρους που έθεσε ο Κωνσταντίνος Κανάρης για να σχηματίσει κυβέρνηση, όταν του δόθηκε η εντολή τον Ιανουάριο του 1862, απογοήτευσε τον λαό. γιατί πίστευε ότι με την κυβέρνηση του γηραιού πυρπολητή η κατάσταση θα βελτιωνόταν. Έτσι ο βασιλιάς αναγκάστηκε και έδωσε ξανά την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον υπασπιστή του Αθανάσιο Μιαούλη, που ορκίστηκε πρωθυπουργός.

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Κανάρης (1793-1877). Σπουδαία μορφή του ναυτικού αγώνα κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και μετέπειτα ναύαρχος και πολιτικός, ο οποίος διετέλεσε πέντε φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας σε ένα διάστημα 33,5 ετών (1844, 1848-49, 1864, 1864-65 και 1877) και για 2 χρόνια και 3 μήνες συνολικά. Φωτογραφία Πέτρος Μωραΐτης, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Αθανάσιος Μιαούλης

Μετά τη ματαίωση των προσδοκιών του λαού το κλίμα που δημιουργήθηκε για το Οθωνικό καθεστώς ήταν εξαιρετικά δυσμενές και «το πολιτικό βαρόμετρο», όπως γράφει ο Γιάννης Κορδάτος, «έδειχνε θύελλα  σε όλη την Ελλάδα». Ακολούθησαν, μοιραία, έντονες αντικαθεστωτικές εκδηλώσεις με βασικό κέντρο την Αθήνα που είχε τότε 300.000 κατοίκους.

Γρήγορα, όμως, επεκτάθηκαν και σε άλλες περιοχές (νομούς σήμερα), όπως στις Κυκλάδες, Μεσσηνία, Αρκαδία, Λακωνία, Φωκίδα, Φθιώτιδα, Εύβοια, Αιτωλοακαρνανία και Αργολίδα.

Η μεγαλύτερη αντίδραση παρουσιάστηκε στο Ναύπλιο, μια πόλη των 10.000 κατοίκων περίπου από τις μεγαλύτερες τότε της Ελλάδας, που με την εκτόπιση και τη φυλάκιση πολλών αξιωματικών σ’ αυτή εξελίχθηκε στο σημαντικότερο αντικαθεστωτικό κέντρο.

Γρίβας Θ. Δημήτριος

Εκεί από τις αρχές Ιανουαρίου του 1862 όλοι οι εκτοπισμένοι αξιωματικοί, όπως ο εμπειροπόλεμος αντισυνταγματάρχης Πάνος Κορωναίος, ο υπίλαρχος Τριτάκης, αλλά και ο αντισυνταγματάρχης Αρτέμης Μίχος, Διοικητής του Ε΄ Τάγματος πεζικού της Φρουράς του Ναυπλίου, βρήκαν σύμμαχο τον υπολοχαγό Δημήτριο Γρίβα γιο του οπλαρχηγού του Θοδωράκη Γρίβα και εγγονό της Μπουμπουλίνας. Ο αξιωματικός αυτός συνελήφθη στην Αθήνα για τις αντιδυναστικές του θέσεις και εστάλη εξόριστος στο Ναύπλιο, για να φυλακιστεί τελικά στο Παλαμήδι.

Εκτός, όμως, από τους στρατιωτικούς σημαντικό πυρήνα αντικαθεστωτικών αποτελούσαν και διάφορα πολιτικά πρόσωπα, όπως ο υποπρόξενος του Βελγίου Σπύρος Ζαβιτσάνος, ο δήμαρχος Ναυπλίου Πολυχρόνης Ζαφειρόπουλος, ο εφέτης Γ. Πετιμεζάς, ο Δημήτρης Βικέλας, ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης καθώς και μια δυναμική γυναίκα ιδιαίτερα μορφωμένη η Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου.

Προσωπογραφία Αρτέμη Μίχου. Αγνώστου. Λάδι σε μουσαμά, 97Χ70,5 εκ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Αρχηγός των στρατιωτικών δυνάμεων των αντικαθεστωτικών ορίσθηκε ο Αντισυνταγματάρχης Αρτέμης Μίχος, ενώ ο Πάνος Κορωναίος τοποθετήθηκε αρχηγός «των γενικών επιτελών».

Τις ιδέες των επαναστατών υποστήριζε με θέρμη η εφημερίδα «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝ», της οποίας το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε στις 5/18 Φεβρουαρίου 1862. Ως ημέρα έναρξης της επανάστασης ορίστηκε η 3^η Φεβρουαρίου. Επειδή, όμως, διέρρευσαν από τυχαίο γεγονός κάποιες επιστολές σχετικές με το μελλοντικό κίνημα, η επανάσταση ξέσπασε τη νύχτα της 31^ης Ιανουαρίου προς 1^η Φεβρουαρίου στο κέντρο του Ναυπλίου.

Ήταν φυσικό πως τα γεγονότα του Ναυπλίου τάραξαν τον βασιλιά και την κυβέρνηση και αστραπιαία οργανώθηκε στρατόπεδο αντεπίθεσης στην Κόρινθο. Την αρχηγία του στρατού ανέλαβε ο υποστράτηγος Χαν, ο αντιστράτηγος Γενναίος Κολοκοτρώνης αποφασίστηκε να σταλεί στους Μύλους και ο ταγματάρχης Σταμάτης Μήτσας, φανατικός Οθωνιστής ανέλαβε να ξεσηκώσει τις Σπέτσες και την Ερμιονίδα.

Στις 3 Φεβρουαρίου ο Όθωνας έφτασε στην Κόρινθο και επισκέφθηκε τον χώρο του στρατοπέδου.

Σύμφωνα με το δημοσίευμα του Εκτάκτου Παραρτήματος «της Γενικής Εφημερίδος Ελλάδος» με ημερομηνία:

Εν Κορίνθω της 4-2-1862 ώρα 7:30 π.μ.

«Οι αξιωματικοί υπεσχέθησαν να χύσωσι και την τελευταίαν ρανίδα του αίματός των υπέρ του θρόνου και της τάξεως. Η Α.Μ. απήγγειλεν συγκινησιακόν λόγον που υπεδέχθησαν ζητωκραυγάζοντες. Η Α.Μ. αναχωρεί σήμερον την 11^ην π.μ. δι’ Αθήνας λίαν υπερευχαριστημένος δια το πνεύμα του στρατού και του λαού».

Σε άλλο φύλλο του Έκτακτου Παραρτήματος με ημερομηνία: «Εν Αθήναις τη 4 Φεβρουαρίου ώρα 1 μ.μ.», αναφέρεται ότι: «Ησυχία άκρα καθ’ όλον το Κράτος και αποδοκιμασία γενική».

Ο βασιλιάς Όθων έφιππος, ως συνταγματάρχης του 10ου συντάγματος πεζικού.

Σύμφωνα πάντα με τα δημοσιεύματα των δύο φύλλων του Έκτακτου Παραρτήματος της «Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος», η «επαρχία Ερμιονίδος είναι ησυχωτάτη και οι κάτοικοι αυτής πρόθυμοι να ακούσωσι τας διαταγάς του αντιστρατήγου Γενναίου. Ήρξατο δε να συναθροίζονται εις κοιλάδα του Κρανιδίου (είναι πιθανόν να αναφέρεται στο χωρίο Κοιλάδα) μέχρι δευτέρας διαταγής του».

Ο Γενναίος Κολοκοτρώνης μετά από το Κρανίδι έφτασε στους Μύλους στις 2:30 μ.μ. πολύ ευχαριστημένος από τα αποτελέσματα της περιοδείας του. Όταν έγινε γνωστή η άφιξη του Στρατηγού, πολλοί από τους στασιαστές του Ναυπλίου λιποτάκτησαν.

Στην οργάνωση των συγκεντρώσεων στην Ερμιονίδα σημαντική ήταν η συνδρομή του πρώην βουλευτή Ανδρέα Ζέρβα του «μπάρμπα Γάντζου», όπως τον αποκαλούσαν. Στις εκλογές που ακολούθησαν για τους πληρεξούσιους της Β’ Εθνοσυνελεύσεως στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1862, ο Ανδρέας Ζέρβας εκλέχθηκε πληρεξούσιος και βουλευτής Ερμιονίδας.

Προσωπογραφία του Σταμάτη Μήτσα, ελαιογραφία σε μουσαμά (0.52 x 0.61 m). Άγνωστος δημιουργός. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Ανακοίνωση στις 3 Φεβρουαρίου «εκ Σπετσών» αναφέρει ότι ο καπετάν Σταμάτης Μήτσας στρατολόγησε αρκετούς από την επαρχία.

Σε άλλη ανακοίνωση «Εν Σπέτσαις τη 3^η Φεβρουαρίου ώρα 7:00 μ.μ.» αναφέρεται ότι οι Σπετσιώτες, αν και ήσαν χωρισμένοι «από τα επιτόπια πάθη ελησμόνησαν τας διαιρέσεις των και εις την πρώτην πρόσκλησιν συνήλθον άπαντες και ως εξ ενός στόματος απεφάσισαν να αποκρούσωσι το κίνημα αταξίας…».

Επισημαίνεται, επίσης, η μεγάλη συμβολή του Δημάρχου Σπετσιωτών Αδριανού Σάντου «και απευθύνει το απεριόριστο σέβας αυτού τε και πάντων εν γένει των συμπολιτών εις τα καθεστώτα».

Διαφορετική, ωστόσο, παρουσιάζεται η κατάσταση από την Εφημερίδα «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝ». Στο πρώτο φύλλο της 5^ης Φεβρουαρίου με τίτλο «Τελευταίαι ειδήσεις» γράφει ότι «Εις την Τρίπολιν και εις το Κρανίδιον υψώθη η εθνική σημαία. Το πλησιάσαν ατμόπλοιον διευθυνόμενον υπό του Γενναίου Κολοκοτρώνη επυροβολήθη και ετράπη εις φυγήν».

Από επιστολή του υπομοιράρχου ο Έπαρχος Κορινθίας στις 3 Φεβρουαρίου αναφέρει «ότι αψιμαχία τις συνέβη μετά των ημετέρων και των στασιαστών εις Άγιον Σώστην Δερβενακίου∙ οι ημέτεροι διετήρησαν τις θέσεις των, εις εκ των ανταρτών αναγγέλλεται ως φονευθείς».

Τσώκρης Δημήτριος (1796 – 1875). Εξέχουσα στρατιωτική προσωπικότητα του 1821 και κατόπιν βουλευτής Άργους.

Μετά απ’ αυτή τη συμπλοκή η πρώτη μάχη δόθηκε στα Δερβενάκια. Οι επαναστάτες υποχώρησαν και έτσι οι κυβερνητικοί βάδισαν εναντίον του Άργους, το οποίο και κατέλαβαν στις 6 Φεβρουαρίου, γιατί ο στρατηγός Τσώκρης, που ήταν με το μέρος των επαναστατών, υπαναχώρησε.

Γρήγορα οι επαναστάτες αντελήφθησαν ότι ο αγώνας θα γινόταν στα χωριά περιμετρικά του Ναυπλίου. Έτσι κατέλαβαν την Άρεια καθώς και δύο σημαντικές θέσεις τον Προφήτη Ηλία και τον Μύλο του Ταμβακόπουλου, ενώ ο Κορωναίος οχυρώθηκε στην Πρόνοια, για να επιτηρεί την άμυνα της πόλης.

Ο Μήτσας με τους στρατιώτες που είχε στρατολογήσει από την Ερμιονίδα και τις Σπέτσες έφτασε με το ίδιο ατμόπλοιο, το «Πάρολος», στο Χαϊδάρι (Δρέπανο) και κατέλαβε διάφορες θέσεις, για να ξεκινήσει από εκεί την πολιορκία του Ναυπλίου. Το πρωί της 8^ης/21^ης Φεβρουαρίου ο τηλέγραφος ανήγγειλε την είδηση της άφιξης του Μήτσα. «Πάραυτα οι πολίται πάσης τάξεως προσεφέρθησαν ίνα τρέξωσιν προς αντάμωσιν του μακρομύστακος τούτου ήρωος αντί να περιμένωσιν την έλευσίν του».

Την ίδια ημέρα ακολούθησε σφοδρή μάχη, γνωστή ως «η μάχη του Χαϊδαρίου», όπου οι κυβερνητικές δυνάμεις απέτυχαν στην προσπάθεια να καταλάβουν με γενική επίθεση τις θέσεις των επαναστατών. Μετά τη μάχη του Χαϊδαρίου έντονη ήταν η επίθεση της εφημερίδας «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝ» κατά του καπετάν Σταμάτη Μήτσα αναφέροντας ότι: «Ο Μήτζας κατησχυμένος εξήλθε και διευθύνθη κυνηγούμενος μέχρι της παραθαλασσίας όπου θαλασσωθείς εμβαρκαρίσθη κακήν κακώς εις τας λέμβους του εκεί περιμένοντος ατμοπλοίου».

Γράφοντας η εφημερίδα αυτά και άλλα παρόμοια σχόλια προσπαθούσε να ενθαρρύνει και να παρακινήσει τον λαό να ξεσηκωθεί και να συνεχίσει τον αγώνα κατά του καθεστώτος.

Διαφορετικά, όμως, παρουσιάζονταν τα γεγονότα εκείνων των ημερών από τη μεγαλύτερη μερίδα του τύπου της εποχής που προσπαθούσε «να μην ρίχνει λάδι στη φωτιά». 

Η εφημερίδα «Αγών» έγραφε: «Ο καπετάν Σταμάτης Μήτσας βουλευτής Ερμιονίδος την 24^ην τρέχοντος μετά τινών Κρανιδιωτών αντέσχον επί πολλάς ώρας εις Χαϊδάρι όπου ήτο οχυρωμένος κατά της επιθέσεως των ανταρτών. Η Πάραλος (ήταν το όνομα του πλοίου) δια των πυροβόλων της συνέτρεξεν τον Μήτζαν και επήνεγκεν ζημίας εις τους στασιαστάς. Τα καθ’ έκαστον ακολούθως καθ’ α επληροφορήθημεν ο ειρημένος Ταγματάρχης (Μήτζας) διετάχθη να καταλάβη το Τουλών (Τολό) και πραγματικώς η Πάραλος τον απεβίβασεν εκεί αλλά προσβληθείς υπό των επαναστατών οίτινες και ανωτέρας είχον ως φαίνεται δυνάμεις και αποκλειστικώς εκ τακτικών συγκροτημένας δεν ηδυνήθη να μείνη και υποχρεώθη να επιβιβασθή πάλιν εις το αποβιβάσαν αυτόν πλοίον, όπερ πραγματικώς δια των εμβόλων του τον εβοήθησεν. Νεώτεραι ειδήσεις του χθες ανήγγειλαν, ότι η θέσις Τουλώνος κατελήφθη υπό των κυβερνητικών δυνάμενων».

Γράφτηκε ακόμη ότι κατά διαταγή του Ζαβιτσάνου οι επαναστατικές δυνάμεις πυρπόλησαν τη λαιμητόμο και φόνευσαν τους δημίους, γιατί  ήσαν κατά της ποινής του θανάτου.

Εμμανουήλ Χαν

Το διάστημα 13 έως 26 Φεβρουαρίου οι επαναστάτες επιτέθηκαν κατά της Τύρινθας, την οποία υπερασπιζόταν ο στρατηγός Χαν αλλά αποκρούσθηκαν. Την ίδια τύχη είχαν και όταν επιτέθηκαν την ίδια ημέρα κατά του Κατσιγκρίου (Άγιο Αδριανό), που υπερασπιζόταν ο Χατζηπέτρος. Όμως η πεδιάδα της Τίρυνθας και οι λόφοι γύρω από το Κατσίγκρι ποτίσθηκαν με ελληνικό αίμα. Η μάχη στην Τίρυνθα κράτησε δύο ώρες, ενώ στο Κατσίγκρι μόλις τέσσερις ώρες.

Την ίδια στιγμή «ο αντίχριστος Μήτζας με το σκυλολόι του», έτσι έγραφε ο ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝ, εισέβαλλαν στο Τζεφέραγα, τη σημερινή Ασίνη. Περιγραφές ιδιαίτερα υπερβολικές ως και τερατώδεις με πολύ προσβλητικούς χαρακτηρισμούς και το σημαντικότερο δεν ανταποκρίνονταν στις εξελίξεις των γεγονότων.

Τις επόμενες ημέρες και συγκεκριμένα από τις 16 Φεβρουαρίου έως την 1 Μαρτίου οι κυβερνητικές δυνάμεις σύμφωνα με το σχέδιο του αρχηγού Χαν, χωρίσθηκαν σε τρία μέρη και επιτέθηκαν κατά των θέσεων των επαναστατών. Το μεγάλο μέρος του στρατού κατευθύνθηκε εναντίον της Άρειας. Τα δύο μικρότερα κατά του Προφήτη Ηλία και του Μύλου του Ταμβακόπουλου. Οι μάχες ήσαν πεισματώδεις και κατέληξαν σε νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων.

Πρώτη κατελήφθη η Άρεια και κατόπιν ο Προφήτης Ηλίας. Ο αρχηγός των επαναστατών Αρτέμης Μίχος βλέποντας ότι ο βασιλικός στρατός έχει καταλάβει όλα τα ερείσματα των επαναστατών, διέταξε έξοδο από το φρούριο της Πρόνοιας, ενώ το ίδιο έκανε και ο Κορωναίος από το Παλαμήδι.

Πάνος Κορωναίος, ο οργανωτής της Ναυπλιακής Επανάστασης του 1862 και ένας από τους ηγέτες της επανάστασης που κατέληξε στην εκθρόνισή του Όθωνα.

Η μάχη της 16^ης /1^ης Μαρτίου στοίχισε τη ζωή σε πολλούς Έλληνες και από τα δύο στρατόπεδα. Ο απολογισμός των νεκρών στρατιωτών και αξιωματικών που έπεσαν σ’ αυτό τον εμφύλιο πόλεμο ήταν τεράστιος και ο επίλογος της Ναυπλιακής Επανάστασης ήταν τραγικός για τη Χώρα.

Την επόμενη ημέρα ο στρατηγός Χαν ζήτησε από τον Μίχο εντός 24ωρου οι φρουρές των πόλεων να δηλώσουν υποταγή. Οι επαναστατικές δυνάμεις διχάστηκαν και όσοι διαφώνησαν κλείστηκαν στο Παλαμήδι αποφασισμένοι να πολεμήσουν μέχρι τέλους.

Η κατάσταση όμως γινόταν καθημερινά αφόρητη και απελπιστική ιδιαίτερα για τα γυναικόπαιδα. Έτσι από τις 27 Μαρτίου έως 2 Απριλίου ο κυβερνητικός στρατός μπήκε θριαμβευτικά στο Ναύπλιο, περνώντας από τη φρουρά των επαναστατών που είχαν παραταχθεί στην είσοδο της πόλης αποδεχόμενοι την ήττα τους.

Προσωρινή γαλήνη και ησυχία φάνηκε να επικρατεί στη χώρα. Όμως, όπως γράφει ο Κων. Κυριακίδης «το χυθέν αδελφικόν αίμα βαθυτέραν την διαίρεσιν κατέστησεν». Όσα ακολούθησαν τους επόμενους μήνες μέχρι την έξωση του Όθωνα και την αναχώρησή του στις 12 Οκτωβρίου για το Μόναχο ήσαν αναπόφευκτα.

Η εφημερίδα «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝ» διέκοψε την κυκλοφορία της στις 24 Φεβρουαρίου έως 9 Μαρτίου 1867, αρ. φύλου 17, γράφοντας:

«Διαλυθείσης της Ναυπλιακής Επανάστασης η κατ’ αυτήν εκδιδόμενη εφημερίς του ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΑ και τας αρχάς της 1^ης Φεβρουαρίου υποστηρίζουσα έπνιξεν την φωνήν της υπείκουσα εις την ανάγκην και την βίαν της εξουσίας την οποία επολέμησεν. Συμπληρωθέντος του πρώτου έργου της 1^ηςΦεβρουαρίου υπό της νυκτός της 10^ης Οκτωβρίου ο ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝ υψώνει και πάλιν την φωνήν υπέρ πραγματοποιήσεως των αρχών τας οποίας υπερασπίσθη».

Επανακυκλοφόρησε με αρ. φύλου 18, στις 29 Οκτωβρίου έως 10 Νοεμβρίου 1862.

Γιάννης Μ. Σπετσιώτης – Τζένη Δ. Ντεστάκου

Συμβολή στη Νεότερη Ιστορία της Ερμιονίδας (1828 – 1899). Κείμενα – Μελέτες, Αθήνα, 2022.

Διαβάστε ακόμη:

• Αντιπολίτευση στο οθωνικό καθεστώς και ρήξη: Η Ναυπλιακή Επανάσταση του 1862
• Η Επανάσταση του 1862 και το Ναύπλιο
• Η επέκταση της Ναυπλιακής Επανάστασης του 1862 και οι συνέπειές της
• Η Ναυπλιακή Επανάσταση – Αναστάσιος Αθ. Γούναρης 
• Η Ναυπλιακή Επανάστασις και το απόρρητον των επιστολών
• Η Ναυπλιακή Επανάσταση του 1862. Το στρατιωτικό μέρος: Προπαρασκευή, Σχεδίαση, Οργάνωση και Διεξαγωγή του Ένοπλου Αγώνα
• Η Ναυπλιακή Επανάσταση του 1862: Μια νέα γενιά δημοκρατικών Ελλήνων
• Ναυπλιακή επανάσταση (1η Φεβρουαρίου – 8 Απριλίου 1862)
• Ναυπλιακή Επανάσταση του 1862 – Το ιστορικό πλαίσιο
• Ναυπλιακά (1862)
• Ο Νομικός Κόσμος του Ναυπλίου και η Επανάσταση της 1ης Φεβρουαρίου 1682
• Ο Συνταγματικός Έλλην – Η εφημερίδα της Ναυπλιακής Επανάστασης (1862)
• «Τα Συμβάντα της Ναυπλιακής Επαναστάσεως / Της πρώτης Φεβρουαρίου 1862», Υφ’ ενός Ναυπλιέως
• Υλικαί παροχαί επί μεσοβασιλείας εις τους πρωτεργάτας και τα θύματα της Ναυπλιακής Επαναστάσεως (1862-1863)